Cái đẹp trong tự nhiên

Từ những hiện tượng của ánh sáng yên bình, ưu thắng ta bước sang những hiện tượng của sự sống chuyển động tưởng chừng tự do trong thiên nhiên vô cơ. Sự sống, theo định nghĩa rộng nhất về nó, là sự chơi giỡn hay là vận động tự do của các lực và các thể riêng biệt, được hợp nhất trong một chỉnh thể cá thể hóa. Vì sự chơi giỡn ấy là một trong những dấu hiệu cơ bản của cái tồn tại lý tưởng hay là xứng đáng (cái tồn tại xứng đáng ấy, một cách như nhau, không thể mang tính phổ quát-trừu tượng, tức là trống rỗng, hoặc tính cục bộ-ngẫu nhiên), cho nên mọi biểu hiện của yếu tố chơi trong những hiện tượng của thế giới vật chất, của sự sống có thật hay là giả tưởng trong thiên nhiên đều có ý nghĩa thẩm mỹ.

Vẻ đẹp của sự sống giả tưởng ấy trong thế giới vô cơ trước hết là đặc tính của nước chảy dưới những dạng khác nhau của nó: suối, sông ở miền núi, thác. Ý nghĩa thẩm mỹ của sự chuyển di sống động này được tăng cường do tính liên hồi vô tận của nó; tính liên hồi vô tận này tựa như thể hiện nỗi sầu khuôn nguôi của cái tồn tại cục bộ, bị cách li khỏi thể nhất thống tuyệt đối của toàn cục.

Sóng chia li với biển
Không tìm đâu yên bình
Dẫu phọt lên sục sôi
Hay trườn đi như sông,
Bị xiềng hay tung hoành
Vẫn thở than ai oán
Nhớ biển cả mênh mông,
Biển xanh biếc vô đáy.